Chào tháng 10, tháng của mùa lễ hội HALLOWEEN

Mỗi khi tháng 10 đến, người ta sẽ bắt đầu nói về Halloween, nói về bí ngô, nói về nhưng trang phục ma quỷ, … Tí Ti’s Home xin trích dẫn nhiều nguồn để mang một số thông tin, hy vọng là bổ ích, đến các bạn; và quan trọng hơn hết, ý nghĩa GIÁO DỤC - NHÂN BẢN của lễ hội.

Lịch sử của ngày lễ Halloween

Halloween là một ngày lễ được tổ chức hàng năm vào ngày 31 tháng 10 và Halloween năm 2020 sẽ diễn ra vào thứ bảy, ngày 31 tháng 10. Nguồn gốc của Halloween bắt nguồn từ lễ hội cổ đại Samhain của người Celtic. Người Celt, sống cách đây khoảng 3.000 năm, chủ yếu ở khu vực ngày nay là Ireland, Vương quốc Anh và miền bắc nước Pháp, đã tổ chức đón năm mới vào ngày 1 tháng 11. Ngày này đánh dấu sự kết thúc của mùa hè, mùa màng và bắt đầu của mùa đông lạnh giá tăm tối, một thời điểm trong năm thường gắn liền với cái chết của con người. Người Celt tin rằng vào đêm trước năm mới, ranh giới giữa thế giới của người sống và người chết trở nên mờ nhạt. Vào đêm ngày 31 tháng 10, họ tổ chức lễ Samhain, khi người ta tin rằng những hồn ma của người chết đã trở lại trái đất.

Ngoài việc gây rắc rối và làm hư hại mùa màng, người Celt cho rằng sự hiện diện của các linh hồn ở thế giới khác khiến người Druids, hoặc các linh mục Celtic, dễ dàng đưa ra dự đoán về tương lai. Đối với một dân tộc hoàn toàn phụ thuộc vào thế giới tự nhiên đầy biến động, những lời tiên tri này là nguồn an ủi quan trọng trong suốt mùa đông dài tăm tối. Để kỷ niệm sự kiện này, Druids đã xây dựng những đống lửa thiêng khổng lồ, nơi người dân tụ tập để đốt cây trồng và động vật làm vật hiến tế cho các vị thần Celtic. Trong lễ kỷ niệm, người Celt mặc trang phục, thường bao gồm đầu và da động vật, và cố gắng kể vận may của nhau.

Đến năm 43 sau công nguyên, đế chế La Mã đã chinh phục phần lớn lãnh thổ của người Celt. Trong suốt 400 năm họ cai trị vùng đất Celtic, hai lễ hội có nguồn gốc từ La Mã đã được kết hợp với lễ kỷ niệm Samhain truyền thống của người Celtic. Đầu tiên là Feralia, một ngày vào cuối tháng 10 khi người La Mã truyền thống tưởng niệm sự ra đi của người chết. Ngày thứ hai là ngày để tôn vinh Pomona, nữ thần cây trái của người La Mã. Biểu tượng của Pomona là quả táo, và sự kết hợp của lễ kỷ niệm này vào Samhain có lẽ giải thích cho truyền thống nhấp nhô để tìm quả táo được thực hiện vào ngày lễ Halloween tại Italia.

Tên gọi Halloween hay Hallowe'en có niên đại từ khoảng năm 1745 và có nguồn gốc Kitô giáo. Từ "Halloween" có nghĩa là buổi tối các thánh, đây là viết tắt từ tiếng Scotland All-Hallow-even, tức All Hallows' Eve trong tiếng Anh (nghĩa là buổi tối vọng Lễ Chư Thánh). Trong tiếng Scotland, từ eve chính là even (chiều tối); trong tiếng Anh, từ này cũng được viết ngắn gọn thành e'en hay een. Theo thời gian, All Hallows' Eve dần trở thành Halloween.

Biểu tượng của Halloween

Một chiếc đèn lồng Halloween củ cải (rutabaga) truyền thống của người Ireland, được trưng bày trong Viện bảo tàng Country Life

Các biểu tượng liên quan đến Halloween được hình thành và phát triển theo thời gian. Ví dụ như củ cải được khoét rỗng thành những chiếc đèn lồng hình mặt quỷ, bên trong cắm 1 cây nến như là một cách tưởng nhớ các linh hồn đang chịu tội. Vào tất cả đêm trong dịp Halloween, người Ireland đã làm rỗng củ cải, rutabagas, bầu bí, khoai tây và củ cải đường. Họ đặt một ngọn đèn trong đó để xua đuổi tà ma. Đây chính là Jack O’Lantern (lồng đèn bí ngô) nguyên bản. Vào những năm 1800, làn sóng người Ireland nhập cư đến Mỹ, nhanh chóng phát hiện ra rằng bí ngô to hơn và dễ chạm khắc hơn. Vì vậy, họ đã sử dụng bí ngô cho Jack O’Lantern Mỹ (được ghi lại vào năm 1837).

Các biểu tượng liên quan đến Halloween được hình thành và phát triển theo thời gian. Ví dụ như củ cải được khoét rỗng thành những chiếc đèn lồng hình mặt quỷ, bên trong cắm 1 cây nến như là một cách tưởng nhớ các linh hồn đang chịu tội. Vào tất cả đêm trong dịp Halloween, người Ireland đã làm rỗng củ cải, rutabagas, bầu bí, khoai tây và củ cải đường. Họ đặt một ngọn đèn trong đó để xua đuổi tà ma. Đây chính là Jack O’Lantern (lồng đèn bí ngô) nguyên bản. Vào những năm 1800, làn sóng người Ireland nhập cư đến Mỹ, nhanh chóng phát hiện ra rằng bí ngô to hơn và dễ chạm khắc hơn. Vì vậy, họ đã sử dụng bí ngô cho Jack O’Lantern Mỹ (được ghi lại vào năm 1837).

Các hình ảnh của Halloween có nguồn gốc từ nhiều nguồn, bao gồm cả phong tục tập quán, văn học hư cấu và văn học kinh dị (chẳng hạn như các tiểu thuyết Frankenstein và Dracula), và phim kinh dị cổ điển (chẳng hạn như Frankenstein và The Mummy). Hình ảnh đầu lâu, theo truyền thống của Công giáo, có ý nghĩa như là một sự nhắc nhở về cái chết và tính không bền vững của đời người. Từ đó, đầu lâu trở thành hình ảnh thường thấy trong lễ Halloween. Vào dịp này, các ngôi nhà thường được trang trí bằng các biểu tượng có liên quan đến mùa thu như bù nhìn, bí ngô, vỏ ngô với chủ đề chính là về cái chết, quỷ dữ, quái vật thần thoại. Màu sắc chủ đạo là đen và da cam, đôi khi là tím.

Trick-or-treat

Trick-or-treat là một phong tục cho trẻ em vào đêm Halloween. Trẻ em trong trang phục Halloween và xách theo một túi đựng kẹo đi từ nhà này sang nhà khác đòi kẹo, đôi khi đòi tiền bạc với câu hỏi: "Trick-or-treat?" (thường dịch là "lừa hay lộc" hoặc "cho kẹo hay bị ghẹo"). Những đứa trẻ sẽ nghịch ngợm, chọc phá chủ nhà hoặc tài sản của họ nếu họ không cho kẹo.

Trick-or-treat ở Thụy Điển

Trang phục

Trang phục Halloween truyền thống theo mô hình nhân vật siêu nhiên như những con quái vật, ma quỷ, bộ xương, phù thủy, ... Theo thời gian, việc lựa chọn trang phục mở rộng và bao gồm các nhân vật nổi tiếng từ tiểu thuyết, người nổi tiếng, và các nguyên mẫu chung chung như ninja và công chúa.

Việc cải trang trở nên phổ biến ở Scotland vào cuối thế kỷ 19, tại Mỹ vào đầu thế kỷ 20. Trang phục Halloween xuất hiện đầu tiên trong các cửa hàng trong những năm 1930 khi nghệ thuật hoá trang đã trở nên phổ biến tại Hoa Kỳ.

Người Celt cổ xưa tin rằng biên giới giữa thế giới này và các thế giới khác trở nên mong manh vào dịp Samhain (mà ngày nay là Halloween), cho phép những linh hồn (cả hai loại vô hại và có hại) đi qua. Linh hồn của gia đình, ông bà tổ tiên được vinh danh và mời vào nhà, còn các linh hồn xấu thì bị chặn lại. Người ta tin rằng sự cần thiết để tránh khỏi những linh hồn tà ác dẫn đến việc mặc trang phục và đeo mặt nạ. Mục đích của họ là để ngụy trang mình thành một linh hồn độc ác và do đó tránh bị làm hại. Ở Scotland, các linh hồn thường được thể hiện dưới dạng những người đàn ông trẻ mặc áo trắng đeo mặt nạ, che khuất hoặc bôi đen khuôn mặt. Thông thường, vào ngày Halloween, trang phục về loài dơi thường xuất hiện nhiều nhất và có nhiều nhân vật khác được người ta chọn để hóa trang thành.

Trò chơi và các hoạt động khác

Có rất nhiều trò chơi truyền thống trong Halloween. Một trò chơi phổ biến là dunking, hay còn gọi là apple bobbing, trong đó, có những quả táo nổi trong bồn tắm hoặc chậu nước lớn và những người tham gia phải sử dụng răng của họ để gắp một quả táo. Một biến thể của dunking liên quan đến quỳ trên một chiếc ghế, giữ một cái dĩa (nĩa) giữa hai hàm răng và cố gắng để thả chúng vào một quả táo. Một trò chơi phổ biến liên quan đến việc treo bánh nướng được phủ mật mía hoặc bao sirô lên cây bằng dây và người chơi phải ăn mà không cần sử dụng tay, và điều này chắc chắn sẽ khiến người tham gia trò chơi có một khuôn mặt dính đầy siro.

Hình trong một tấm thiệp Halloween năm 1904 và Trẻ em chơi trò apple bobbing trong lễ hội Hallaween

Một số trò chơi truyền thống chơi tại Halloween là hình thức bói toán. Một hình thức truyền thống tại Scotland là việc bói toán tìm vợ hoặc chồng tương lai của một người: trước tiên gọt vỏ một quả táo thành một dải dài, sau đó quăng vỏ qua vai. Khi vỏ táo rơi xuống đất nó sẽ có hình dạng của chữ cái đầu tiên trong tên vợ hoặc chồng tương lai. Phụ nữ chưa lập gia đình đã nói rằng nếu họ ngồi trong phòng tối và nhìn vào gương vào đêm Halloween, khuôn mặt người chồng tương lai của họ sẽ xuất hiện trong gương. Tuy nhiên, nếu họ chết trước khi kết hôn, một hộp sọ sẽ xuất hiện. Hình thức đó xuất hiện nhiều trên các thiệp chúc mừng từ cuối thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20.

Truyền thuyết về Halloween

Vào dịp Halloween năm 1835, tạp chí Dublin Penny đã xuất bản một câu chuyện dài về truyền thuyết "Jack-o'-the-Lantern". Năm 1837, Limerick Chronicle đề cập đến một quán rượu địa phương tổ chức cuộc thi chạm khắc quả bầu và trao giải cho "chiếc vương miện đẹp nhất của Jack McLantern". Thuật ngữ "McLantern" cũng xuất hiện trong một ấn phẩm năm 1841 của cùng một tờ báo. Cũng có bằng chứng cho thấy củ cải đã được sử dụng để chạm khắc cái được gọi là "Đèn lồng của Hoberdy" ở Worcestershire, Anh, vào cuối thế kỷ 18. Nhà văn học dân gian Jabez Allies nhớ lại.

Huyền thoại Jack O’Lantern có từ hàng trăm năm trước trong Lịch sử Ireland. Nhiều câu chuyện, tập trung vào Stingy Jack. Đây là câu chuyện phổ biến nhất.

Hình ảnh một số lồng đèn quả bí ngô

Stingy Jack là một lão già say xỉn, keo kiệt, thích giở trò đồi bại với tất cả mọi người: gia đình, bạn bè, mẹ anh ta và thậm chí cả chính con quỷ. Một ngày nọ, anh ta lừa quỷ leo lên cây táo. Sau khi ác quỷ trèo lên cây, Stingy Jack vội vàng đặt những cây thánh giá quanh thân cây. Không thể chạm vào cây thánh giá, ác quỷ bị mắc kẹt trên cây. Jack keo kiệt bắt quỷ hứa không lấy linh hồn khi anh chết. Khi ác quỷ hứa sẽ không lấy linh hồn của anh ta, Stingy Jack gỡ bỏ những cây thánh giá, và ác quỷ leo xuống khỏi cây táo.

Nhiều năm sau, Jack chết, anh ta đi đến cánh cổng bằng ngọc của Thiên đường và bị Thánh Peter nói rằng anh ta xấu xa và độc ác, và đã có một cuộc sống khốn khổ, vô giá trị trên trái đất. Jack keo kiệt không được phép vào thiên đàng. Sau đó anh ta đi xuống Địa ngục. Ác quỷ đã giữ lời hứa, sẽ không cho phép anh ta vào Địa ngục. Bấy giờ Jack đã sợ hãi. Anh không còn nơi nào để đi, ngoài việc lang thang mãi mãi trong tăm tối giữa thiên đường và địa ngục. Anh ta hỏi ác quỷ làm sao anh ta có thể rời đi, vì không có ánh sáng. Ác quỷ ném cho anh ta một viên than hồng từ ngọn lửa địa ngục, để giúp Jack keo kiệt soi đường. Jack có một củ cải, một trong những món ăn yêu thích của anh ấy, và luôn được mang theo bên mình. Jack khoét rỗng củ cải, và đặt viên than hồng mà ác quỷ đã cho anh ta vào bên trong củ cải. Kể từ ngày đó trở đi, Stingy Jack lang thang khắp trái đất mà không có nơi nghỉ ngơi, thắp sáng con đường của mình khi đi với “Jack O’Lantern” của mình.

Ý nghĩa giáo dục của ngày Halloween

Hành động và cuộc đời của Jack đã trở thành những kinh nghiệm để tuổi trẻ rút ra một bài học làm người, đó là: sống không nên tham lam, bủn xỉn, keo kiệt; phải có lòng bác ái, từ bi, biết giúp đỡ kẻ khó khăn; không nên chơi đùa với ma quỷ. Ma quỷ hiểu theo nghĩa bóng là những trò lừa lọc, đe dọa, làm cho người khác sợ hãi, những việc làm tinh quái của tuổi trẻ có khi làm hại đến mọi người, đến xã hội, … Chơi đùa, giao du với ma quỷ sẽ dễ bị cám dỗ đi vào đường tối tăm và tội lỗi.

Tuy nhiên, chuyện anh chàng Jack cũng ghi nhận một thái độ sòng phẳng của quỷ, đó là “giữ lời hứa". Dù rằng sự “giữ lời hứa” này đã làm cho Jack rơi vào thân phận cô hồn lang thang vất vưởng.

Ý nghĩa nhân bản

Nếu đào sâu hơn, có lẽ sẽ tìm thấy tính cách nhân bản trong câu chuyện. Thử đặt câu hỏi: tại sao dưới ánh sáng khoa học và kỹ thuật mà các nước Âu, Mỹ vẫn dành một ngày lễ hội cho người của “cõi âm” mà đại diện là chàng Jack?

Jack là nhân vật tưởng tượng nhưng đã thực sự hiện thân trong cuộc đời, trong thân phận làm người, … mà lại là một người cô đơn. Khi chết, Jack trở thành cô hồn, không chỗ dung thân, … Thiên Đàng và Địa Ngục đều từ chối!

Truyền thống lễ hội Âu Mỹ đã dành cho Jack một ngày. Một ngày được trở lại với cõi dương. Trong ngày đó, Jack có thể sống vui chơi thoải mái, vì người sống đã hóa trang thành ma quỷ để linh hồn Jack có chỗ trà trộn vào cho đỡ cô đơn. Đây là ý nghĩa nhân bản của lễ hội Halloween.

Với ý nghĩa nhân bản này, ngày lễ Halloween và Rằm tháng Bảy Âm lịch của nước ta có thể xem như là ngày hai cõi Âm - Dương hội ngộ trong niềm thương cảm bao la.